De onbekende wijnstreek
Wie heeft ooit al gehoord van de wijnen van Bugey? In ons land, waar wijnen uit de hele wereld verkrijgbaar zijn, vind je ze amper. Zelfs in Frankrijk wordt over deze Franse wijnstreek nauwelijks gesproken. Een goede reden om er naartoe te trekken.
Als ik ten oosten van Lyon, dicht bij de Frans-Zwitserse grens, Bugey binnenrijd, is de eerste vraag die in mij opkomt: waar zijn de wijngaarden? Overal rondom zie ik hoge bergen en uitgestrekte bossen, in dit geliefkoosde gebied van wandelaars, bergbeklimmers, mountainbikers en vissers. Maar wijngaarden? Die liggen hier verscholen en verspreid in het machtige landschap, soms plots opduikend naast bossen of rond kleine desolate dorpjes genesteld tussen rotsen.
Langs bochtige wegen klim ik naar het dorpje Vongnes, hoog in de bergen. Nergens zie ik een plakkaat dat de weg wijst, terwijl de wegen alsmaar smaller worden. En dan plots, helemaal bovenaan het dorp: een oud huis, gehouwen uit een rots. "Caveau Bugiste, depuis 1967" staat er boven de deur. En ook: "Elke dag open, het hele jaar door, behalve 25 december en 1 januari." In Bugey moeten de wijnbouwers moeite doen en flexibel zijn om hun wijnen te verkopen.
"Ja, dit is hier een beetje une réserve d'Indiens", lacht Jean Chaudet (71), "Wij zijn ver weg van alles, de dichtstbijzijnde stad ligt op één uur rijden, we hebben vaak geen mobiele telefoonverbinding, en het internet werkt hier zeer traag bij gebrek aan glasvezel. Dus moeten wij vanalles uitvinden om bezoekers te lokken."
De Caveau Bugiste werd opgericht door hemzelf en drie andere wijnbouwers, ze moesten hun krachten bundelen om een leefbaar wijndomein van 45 hectare te hebben. Ze waren ook de drijvende kracht achter initiatieven om bezoekers te overhalen tot hier te komen: een klein wijnmuseum, een historische verzameling van kurkentrekkers, een filmvoorstelling over de streek, parkeerplaats voor mobilhomes, een speeltuin voor kinderen, stenen sculpturen van plaatselijke beeldhouwers.
"We ontvangen 30.000 toeristen per jaar", zegt Chaudet, "Ruim de helft van onze wijnproductie verkopen wij aan hen. De rest leveren wij zelf aan onze klanten in de regio, vooral restaurants, kruideniers en wijnwinkels."
In de winkel hangen diploma's en prijzen die hun wijnen gewonnen hebben. Jean Chaudet is er fier op, want zijn zoon Yannick is de wijnmaker van deze caveau.
"Bugey is wijn uit de bergen", zegt hij, "Zuiver als berglucht, en met veel fraîcheur omdat onze wijngaarden zich 300 meter boven de zeespiegel bevinden. Maar er zijn nog maar weinig jongeren die hier wijn willen maken. Met al die wijngaarden op steile bergflanken is het hard labeur. En we verdienen eigenlijk te weinig. Onze wijnen, meestal goedkoper dan 10 euro, zouden 20% duurder moeten zijn om goed van de wijnbouw te kunnen leven. Maar voorlopig zijn mensen niet bereid om meer te betalen voor een wijn uit Bugey."
In het familiale wijndomein Maison Angelot ontmoet ik Eric Angelot (51), de voorzitter van het Syndicat des Vins du Bugey. Zijn kledij is aangepast aan zijn functie: een wit hemd waarop het logo van AOC Bugey staat geborduurd (Appellation d'Origine Controlée). Aan de ingang hangt een bordje: "Ouvert 7 jours sur 7."
Hij neemt mij mee naar zijn wijngaarden. Niet in een stoere 4x4, dat kunnen wijnbouwers zich in Bugey niet veroorloven, maar in een Renault Mégane.
Het Maison Angelot bezit 30 hectare wijngaard op bodems van rots en steen, wat goed is voor wijn. Eric is de wijnmaker, hij studeerde oenologie in Bourgogne, terwijl zijn broer Philippe voor de verkoop instaat. Ook hier hetzelfde verhaal: "Ruim de helft van onze productie verkopen we rechtstreeks aan toeristen. De rest leveren we in Bugey zelf. Export zit er niet in voor ons, we nemen alleen deel aan twee regionale verkoopsbeurzen in België."
Ik vraag hem wat het belangrijkste probleem voor Bugey is. Over zijn antwoord hoeft hij niet na te denken: "Het gebrek aan marketing en communicatie. Het volstaat in Bugey niet om goede wijn te maken, wij moeten er ook voor zorgen dat mensen het weten."
Patrick Charlin (62) wordt beschouwd als de beste wijnbouwer van de streek, de enige die in de toonaangevende gids van La Revue du Vin de France vermeld wordt. Hij zoekt echter een overnemer, want geen van zijn drie kinderen wil het domein verder zetten.
Charlin heeft zijn domein helemaal alleen uit de grond gestampt: "Zoals zovelen in Bugey deden mijn ouders aan polycultuur. Naast een beetje wijn voor eigen gebruik kweekten ze fruit en groenten en hielden ze vee. Ik was alleen geïnteresseerd om wijn te maken."
Zijn wijnkelder vestigde hij naast zijn geboortehuis, waar zijn oude moeder nog altijd woont. Charlin heeft slechts 4 hectare, allemaal gelegen in Montagnieu, het meest gereputeerde terroir van Bugey, met veel kalk en fossiele schelpdieren in de bodem, zoals in Chablis. Dat proef je in zijn witte wijnen van altesse en chardonnay: zuiver, intens en mineraal.
Montagnieu staat ook bekend voor zijn schuimwijn volgens de champagnemethode, een blend van altesse, chardonnay en mondeuse. Die kent veel succes in Lyon: "Montagnieu, c'est le champagne des Lyonnais." Zijn prijs? 7,50 euro! Het is de enige wijn die Charlin exporteert naar de Verenigde Staten, via de in Bourgogne gevestigde Amerikaanse distributeur Becky Wasserman.
Ik ben op weg naar mijn laatste afspraak en kom terecht in een honderd jaar oud gehucht, hoog in de bergen, waar de tijd stil is blijven staan. Er is niemand te zien tussen de vervallen gebouwen, het is doodstil, op het gezoem van vliegen na. Gelukkig heb ik het kartonnen bord opgemerkt waarop "Maison Bonnard" staat, anders was ik zeker verder gereden.
"Hadden wij een afspraak?" Ik draai me om en sta oog in oog met Frédéric Bonnard (55). Hij komt net terug uit de wijngaard, zijn kleren zijn bestoft, zijn handen zwart van het vuil. In 1986 nam hij samen met zijn broer het landbouwbedrijfje van zijn ouders over, ze maakten er een wijndomein van: "Mijn vader is hier geboren boven de koeienstal die als verwarming diende."
In een langs alle kanten rammelend minibusje neemt hij me mee naar zijn wijngaard, gelegen in een prachtig natuurlijk amfitheater, op 350 meter boven de zeespiegel, omringd door bergen en bossen.
"Hier komt onze wijn vandaan", zegt hij trots.
Hij heeft ambitieuze plannen: "Mijn zoon zal het domein overnemen, en mijn dochter die toerisme heeft gestudeerd, wil hier een oenotoeristisch project uit de grond stampen, met chambres d'hôtes, een restaurant en een wijnbar. Dat zal een grote investering vergen, want onze gebouwen zijn oud en vervallen. Maar hoe gaan we anders mensen naar dit vergeten gat in de bergen krijgen?"
In de omgeving zal hij alvast niet moeten investeren: het adembenemende uitzicht over de bergen en valleien is hier elke dag gratis.
Bugey: slechts 500 hectare wijngaard
De wijnstreek Bugey, geklemd tussen de Jura in het noorden, Savoie in het oosten, en Beaujolais in het westen, is zelfs in Frankrijk nog grotendeels onbekend. Enige vorm van erkenning kwam er pas in 2009 toen Bugey, na een strijd van 50 jaar, de gegeerde appellation controlée kreeg, waarmee de streek toetrad tot de hoogste kwaliteitscategorie voor wijnen in Frankrijk.
Het imago van simpele landwijn hebben ze niettemin nog altijd. De 180 wijnbouwers, die samen ongeveer 4 miljoen flessen wijn produceren, exporteren er slechts 5% van. De rest blijft in Frankrijk, waarvan het overgrote deel in de eigen regio. De druivenrassen zijn een mix van wat in Jura, Savoie en Beaujolais geteeld wordt: gamay, pinot noir, mondeuse en poulsard voor rode wijn; altesse (ook wel roussette genaamd), jacquère en chardonnay voor witte wijn.
Bugey behoort nochtans niet minder dan andere wijnstreken tot de Franse wijncultuur en -geschiedenis. Al in de eerste eeuw na Christus werden hier wijnstokken aangeplant. Maar zoals de meeste Franse wijnstreken kwam Bugey pas echt tot bloei in de Middeleeuwen onder impuls van monniken. Het behoorde zelfs een tijd tot het grote Bourgogne. Bugey lag echter niet op de grote doorgangsroutes zoals Bourgogne, wat commercieel een nadeel was.
Na de Franse revolutie kwamen vele wijngaarden van Bugey in handen van rijke burgers. Een bekende inwoner uit die tijd was Anthelme Brillat-Savarin (1755-1826), een van de grote gastronomen die Frankrijk gekend heeft, en die in Bugey een wijndomein had.
Maar op het einde van de negentiende eeuw werd Bugey, zoals heel Europa, zwaar getroffen door de plaag van de druifluis die bijna alle wijngaarden vernietigde. Dat veroorzaakte een exodus van de plaatselijke bevolking. Nog versterkt door de twee wereldoorlogen, omdat de overgebleven wijnbouwers naar het leger moesten. De kwaliteit van de wijn ging steil naar beneden.
In 1956 nam een aantal wijnbouwers het initiatief om de kwaliteit op te krikken: het Syndicat de Défense Viticole de Bugey werd opgericht. Eerste objectief: een appellation controlée verwerven. Maar dat vergde veel inspanningen die pas in 2009 beloond werden. Sindsdien werden er belangrijke investeringen gedaan om de wijnstreek nog verder te doen evolueren, onder meer door de plaatsing van hoogtechnologische weerstations, zodat de wijnbouwers hun wijngaard en het tijdstip van de oogst beter kunnen beheren.
Rosé de Cerdon: een unieke schuimwijn in Bugey
De helft van alle wijnen in Bugey is schuimwijn, onder de naam Bugey Brut, gemaakt volgens de champagnemethode. Hij is echter veel goedkoper dan champagne: meestal minder dan 10 euro per fles. Een heel bijzondere schuimwijn is een rosé uit de subregio Cerdon, waarvoor de druiven gamay (bekend van Beaujolais) en poulsard (bekend van de Jura) gebruikt worden. Die wordt gemaakt volgens een methode die nog ouder is dan die van Champagne, en daarom méthode ancestrale wordt genoemd: de gisting van rosé wijn wordt vroegtijdig gestopt, waarna de wijn wordt gebotteld en de gisting zich verder zet in de fles. Dat leidt tot een lichte rosé schuimwijn met een lage alcoholgraad (7%), zachte mousse en lichtzoete smaak. In de streek wordt hij vaak als aperitief gedronken, en bij nagerechten met rode vruchten, vooral aardbeien.
Drinken, eten en logeren in Bugey
Goede wijndomeinen
Sector Belley (zuidoosten):
- Caveau Bugiste in Vongnes
- Maison Angelot in Marignieu
- Caveau Sylvain Bois in Béon
- Domaine des Plantaz in Chavillieu
- Caveau Quinard in Massignieu-de-Rives
Sector Montagnieu (zuidwesten):
- Patrick Charlin in Groslée
- Domaine Trichon in Lhuis
- Maison Bonnard in Seillonnaz
Sector Cerdon (noordwesten - alleen schuimwijn Rosé de Cerdon):
- Bernard Rondeau in Boyeux-Saint-Jérôme
- Eric Vucher in Cerdon
- Caveau Lingot-Martin in Poncin
Goede restaurants
- Auberge de la Pallière, D992, Lavours, tel. +33 4 79 42 41 18, aubergedelapalliere.fr: volkse levendige brasserie met kikkerbillen als specialiteit
- L'Auberge de l'Abbaye, 47 Place des Anciens Combattants, Ambronay, tel. +33 4 74 46 42 54, aubergedel'abbaye.fr: elegant restaurant met Michelinster van chef Ivan Lavaux en zijn sommelier Jérôme Busset
- Les Cépages, 465 rue Briand Stresemann, Thoiry, tel. +33 4 50 20 83 85, lescepages.com: restaurant met fabelachtige wijnkelder van Jean-Pierre Delesderrier, gelegen in een klein bergdorpje net buiten Bugey
Goede logeeradressen
- Le Clos de Luthézieu, Luthézieu (Belmont-Luthézieu), tel. +33 4 79 87 69 48, gites-de-france-charme.com/fiche-01G36501.html: chambres d'hôtes in een grote herenwoning uit de achttiende eeuw, prachtig gerestaureerd door het charmante koppel Sylvie en Xavier Roy, respectievelijk schilderes en interieurarchitect.
- La Maison d'Ambronay, 46 Grande Rue, Ambronay, tel. +33 7 82 32 90 79, lamaisondambronay.fr (recht tegenover het restaurant L'Auberge de l'Abbaye): bijzonder originele chambres d'hôtes in een voormalig schooltje, vol nostalgische decoratie die u aan uw eigen schooltijd doet denken.
