Wijn van satijn: op zoek naar het geheim van Chambolle-Musigny
In dit kleine oude dorp in Bourgogne doet niets vermoeden dat hier uitzonderlijke wijnen gemaakt worden: fijn, elegant, nobel en zacht als satijn. Waarom net hier? Wij gingen op zoek naar het geheim van Chambolle-Musigny.
Even ten zuiden van Dijon rijd ik het hart van Bourgogne binnen: de Côte d'Or, een smalle strook van zestig kilometer waar het ene wereldberoemde wijndorp na het andere ligt. Eerst Marsannay en Fixin, nog relatief onbekend, dan Gevrey-Chambertin en Morey-Saint-Denis, twee dorpen die - zoals zovele hier - het tweede deel van hun naam ontlenen aan een mythische wijngaard: Le Chambertin en Clos Saint-Denis. Dan arriveer ik in Chambolle-Musigny. Hier worden de fijnste wijnen van Bourgogne, wellicht zelfs van de hele wereld, gemaakt. Hoe komt dat? Zonet ben ik Gevrey-Chambertin gepasseerd, bekend om zijn krachtige wijnen. Was ik nog even verder gereden, was ik in Nuits-Saint-Georges beland, dat ook gespierde wijnen aflevert. Waarom ineens die delicate, hoogst verfijnde wijnstijl in dit kleine dorp met amper 300 inwoners?
"Musigny!" Ghislaine Barthod roept haar jachthond terug als die naar mij toe komt gelopen. Ze heeft hem genoemd naar de beroemdste wijngaard van haar dorp, Le Musigny.
"Maar ik heb er jammer genoeg geen perceel van", lacht ze, "Veel te duur."
Ghislaine Barthod (59) is in Chambolle-Musigny geboren en getogen, net zoals haar ouders en grootouders. Al sinds 1986 maakt ze hier wijn, vorig jaar had ze haar tweeëndertigste oogst achter de rug. Haar man is Louis Boillot, ook een gereputeerd wijnbouwer, afkomstig uit een ander dorp. Ze kochten deze mooie oude herenwoning, en maken er elk apart hun wijn in de aangrenzende kelders.
"We hadden geluk dat we dit huis konden overnemen van een andere wijnbouwersfamilie", zegt ze, "Want in Chambolle-Musigny mag niet meer gebouwd worden. De bevolking veroudert en vermindert, er is geen enkele winkel meer. Alleen een bakker komt rond om brood te leveren aan de oudere inwoners. Binnenkort zal wellicht de school moeten sluiten bij gebrek aan kinderen."
Het volstaat even rond te kijken om te beseffen waar het in dit dorp om draait: Chambolle-Musigny ligt genesteld tussen de wijngaarden.
"Maar het geheim van het raffinement van onze wijn, is niet met het blote oog te zien", zegt ze, "Want dat bevindt zich in ons terroir, meer bepaald in onze bodem. Klei geeft krachtige wijnen, kalk zorgt voor finesse. En in onze bodem zit beduidend meer kalk dan in andere dorpen."
Terroir, het magische woord is gevallen. Alles in Bourgogne draait rond deze verzameling van natuurlijke factoren die de kwaliteit en het karakter van een wijn bepalen: bodem, microklimaat, zonexpositie, blootstelling aan regen en wind, afwatering. Dat terroir verschilt in Bourgogne van gemeente tot gemeente, zelfs van wijngaard tot wijngaard. Wat maakt dat de wijnen er heel verschillend zijn, ondanks het feit dat ze van dezelfde druif worden gemaakt: chardonnay voor de witte, pinot noir voor de rode wijnen. Hier in Chambolle-Musigny zijn alleen rode wijnen, op één klein perceel na in Le Musigny.
We dalen af naar de wijnkelder van Ghislaine Barthod, die letterlijk uit het gesteente van de ondergrond gehouwen werd: "We hebben dan wel heel fijne wijn, maar je hebt veel kracht nodig om hier een wijnkelder te graven. Soms moeten we zelfs boren in de bodem om wijnstokken te kunnen aanplanten, omdat de ondergrond zo rotsig en stenig is. Maar net dat zorgt voor zoveel finesse in onze wijn."
In Bourgogne, met zijn versnipperde wijngaarden, is het gebruikelijk dat wijnbouwers percelen bezitten in verschillende gemeenten. Ghislaine Barthod heeft alleen percelen in Chambolle-Musigny: 23 verschillende, waarvan ze 11 verschillende wijnen maakt. Ook dat is typisch voor Bourgogne: van elk bekend perceel wordt een aparte wijn gemaakt.
Ik wandel door de hoofdstraat van het dorp, de rue Caroline Aigle. "1974-2007, première femme française pilote de chasse" staat er onder het naamplaatje. Een bizar contrast met dit stille vredige dorp waar niets gebeurt. Hier, in deze straat, woont Christian Amiot (62), eigenaar van het domein Amiot-Servelle.
"Ik ben eigenlijk van Morey-Saint-Denis", zegt hij, "Maar de familie Servelle van mijn vrouw is sinds drie generaties van Chambolle-Musigny. In 1981 hebben we ons domein hier gevestigd."
Morey-Saint-Denis ligt op amper 2 kilometer, toch werd Christian Amiot lange tijd als een immigrant beschouwd: "Ik had eens een dispuut met iemand, die toen tegen mij zei dat ik beter naar mon pays zou terugkeren. De inwoners van Chambolle-Musigny hebben altijd bekend gestaan om hun nogal strenge en stugge karakter, helemaal in tegenstelling met hun wijnen."
Amiot werd niettemin gekozen als voorzitter van het Syndicat des Vignerons de Chambolle-Musigny en kent het dorp intussen heel goed, ook zijn geschiedenis: "Lange tijd heette Chambolle-Musigny gewoon Chambolle, een nietig gehucht. In de vijftiende eeuw kwamen er geestelijken wonen, toen kreeg het zijn eigen kerk die er nog altijd staat. En toen al werden er rondom het dorp wijngaarden aangelegd."
Ik verneem nog dat de naam Chambolle afgeleid is van de middeleeuwse naam Cambolla, die op zijn beurt afkomstig zou zijn van het Latijnse campus ebulliens, wat "kolkend veld" betekent. En dat zou op zijn beurt verwijzen naar de Grône, het riviertje dat door het dorp liep.
"Het leek een lieflijk kabbelend riviertje", vertelt Amiot, "Maar bij hevige regenval kon het in een woeste stroom veranderen die het dorp deed onderlopen, zoals in 1965 nog gebeurde. Vandaag is de Grône gekanaliseerd en loopt hij grotendeels onder het dorp door."
Chambolle-Musigny lijkt nog altijd eerder op een gehucht dan op een dorp. Er zijn geen winkels, slechts twee restaurants, en één caveau onder het straatniveau waar de lokale wijnen worden verkocht. Verder is er geen leven te bespeuren in de smalle straatjes en oude huizen, je hoort alleen het gefluit van vogels. Maar hier wonen enkele van de beste wijnbouwers die Bourgogne rijk is, te herkennen aan de afwezigheid van plakkaten waarop "dégustation" of "vente de vins" vermeld staat: zij hebben dat niet nodig, hun wijnen zijn altijd meteen verkocht.
Ik wandel voorbij het grootste domein, dat historisch het sterkst verbonden is met deze gemeente: Comte Georges de Vogüé, waar restauratiewerken bezig zijn. Dit domein bezit liefst 70% van de grand cru Le Musigny. Graaf Georges stierf in 1987, maar zijn kleindochters zetten zijn erfenis voort, geholpen door een professioneel team.
In Bourgogne tref je zelden wijnkastelen aan zoals in Bordeaux, de meeste wijnbouwers wonen in boerderijen of dorpswoningen. Dat is in Chambolle-Musigny ook zo, op één wijnkasteel uit de negentiende eeuw na: Château de Chambolle-Musigny, omgeven door een park met bomen. Ooit was het nog het voorwerp van een dispuut tussen twee plaatselijke families, die beiden het recht opeisten om de naam van het kasteel als een merknaam voor hun wijnen te gebruiken. Vandaag woont de wijnbouwer Jacques-Frédéric Mugnier er, wiens wijnen wereldwijd gegeerd zijn en waarvan de prijzen tot schrikbarende hoogte zijn gestegen.
Even verder loop ik voorbij het pronkstuk van het dorp: een grote oude linde die geplant werd op het einde van de zestiende eeuw tijdens de heerschappij van Henri IV: hij is 17,5 meter hoog, zijn machtige stam heeft een omtrek van 8,70 meter. Daartegenover staat een monument voor de gesneuvelden uit het dorp van de twee wereldoorlogen: zelfs het kleinste, stilste dorp bleef daar niet van gespaard.
Ik wil ook wel eens het standpunt horen van een wijnbouwer die niet in Chambolle-Musigny zelf woont. Frédéric Magnien (48) heeft zijn domein in Morey-Saint-Denis, maar bezit verschillende percelen in Chambolle-Musigny. Naast een begenadigd wijnmaker is hij ook een dynamische ondernemer, hij nam het domein van zijn vader over, maar koopt ook druiven aan waarvan hij wijn maakt, iets wat in Bourgogne wel vaker voorkomt.
In totaal exploiteert hij 45 hectare, wat veel is in Bourgogne. Hij is altijd op zoek naar vernieuwing, schakelde voor een deel van zijn wijngaarden over op de biodynamie, en toont mij zijn amforen van gebakken klei waarmee hij nu experimenteert: "Ik wil grote bourgognes maken die niet naar het houten vat smaken."
Ook hij ziet het geheim van Chambolle-Musigny vooral in de ondergrond: "Chambolle-Musigny is het terroir met het meeste gesteente en de meeste mineralen in de bodem, en dat maakt de wijnen zo fijn en elegant."
Sinds mensenheugnis hebben poëten geprobeerd om het verleidelijke, ragfijne, haast fragiele karakter van Chambolle-Musigny in woorden te vatten. De wijnen werden al vergeleken met broos porselein, dauw in de ochtend, lentebloesem, korven met aardbeien en frambozen. De Franse schrijver Gaston Roupnel, ook professor Bourgondische geschiedenis aan de universiteit van Dijon, kwam er wellicht het dichtste bij toen hij ze omschreef als "wijnen van zijde en kant".
"Maar vergis u niet", zegt Frédéric Magnien, "Achter dat fijne, vrouwelijke karakter gaat een sterke persoonlijkheid schuil. Een wijn die vele tientallen jaren stand houdt. En alleen maar beter wordt."
Chambolle-Musigny, parel van de Côte d'Or
Bourgogne is een wereldberoemde wijnstreek die zijn roem te danken heeft aan zijn wijnen van chardonnay voor witte wijn, en van pinot noir voor rode wijn. Het meest vermaarde deel, in 2015 uitgeroepen tot werelderfgoed door de UNESCO, is een strook van zestig kilometer tussen Dijon en Santenay: de Côte d' Or. Hier reis je door een reeks wijngemeenten met mythische namen als Gevrey-Chambertin, Vosne-Romanée, Vougeot, Nuits-Saint-Georges, Beaune, Volnay, Pommard, Meursault, Puligny-Montrachet. Als je vanuit Dijon komt, is Chambolle-Musigny het vijfde wijndorp.
In de Côte d'Or heeft men het wijngaardareaal opgedeeld in percelen die een kwaliteitsaanduiding krijgen. De allerbeste percelen worden "grand cru" genoemd, daaronder komt "premier cru", termen die je ook op de wijnetiketten terugvindt. Indien er geen cru vermeld staat, gaat het om een "villages"-wijn, een blend van verschillende percelen uit een gemeente.
Chambolle-Musigny heeft om en bij de 180 hectaren wijngaard, waarvan 24 premiers crus en 2 grands crus: Bonnes Mares (alleen rode wijn) en Musigny (voornamelijk rood, maar ook een heel klein beetje wit). Les Charmes en Les Amoureuses zijn premiers crus, maar komen in kwaliteit heel dicht bij de twee grands crus in Chambolle-Musigny.
Drinken, eten en logeren in Chambolle-Musigny
Wijnbouwers
In Chambolle-Musigny zijn enkele van de beste Bourgondische wijndomeinen gevestigd: Amiot-Servelle, Jacques-Frédéric Mugnier, François Bertheau, Hervé Sigaut, Georges Roumier, Comte Georges de Vogüé, Louis Boillot, Ghislaine Barthod.
Het feit dat ze in Chambolle-Musigny gevestigd zijn, betekent echter niet dat ze alleen wijnen van Chambolle-Musigny maken. In Bourgogne bezitten de meeste wijndomeinen immers wijngaardpercelen in verschillende dorpen. Je kan dus ook prima wijnen van Chambolle-Musigny vinden bij wijnbouwers die niet in het dorp zelf wonen, zoals bij Frédéric Magnien in Morey-Saint-Denis.
Restaurants
Er zijn twee restaurants in Chambolle-Musigny, beide hebben een voortreffelijke wijnkaart met wijnen uit het dorp:
- Le Chambolle, 28 rue Caroline Aigle, tel. +33 3 80 62 86 26, restaurant-lechambolle.com: het traditionele restaurant van het dorp, met typisch Bourgondische gerechten zoals boeuf bourguignon en oeufs en meurette.
- Le Millésime, 1 rue Traversière, tel. +33 3 80 62 80 37, restaurant-le-millesime.com: verrassend eigentijds restaurant in dit oude dorp, zowel qua interieur als culinaire stijl
Logeeradres
Het enige hotel in Chambolle-Musigny, Château Ziltener, was gesloten op het moment van ons verblijf, wegens de verkoop aan een nieuwe eigenaar. Wij logeerden vlakbij op amper 1,5 kilometer van Chambolle-Musigny.
- Castel de Très Girard, 7 rue de Très-Girard, Morey-Saint-Denis, tel. +33 80 34 33 09, castel-tres-girard.com: goed gerund hotel in een gerestaureerde herenwoning, ook wijnbar met mooie wijnen per glas, en een restaurant waar een jonge kok verdienstelijk werk aflevert.
Caves de France ( Schoonaarde (Dendermonde) )
