Eiland van wijn in een zee van bier
Op 500 kilometer van Brussel ligt een van de merkwaardigste wijnstreken ter wereld: Franken. Niet alleen omdat het de enige wijnstreek is in de Duitse bierstaat Beieren. Ook omdat men er vasthoudt aan een van de minst bekende wijndruiven. En aan een heel onpraktische wijnfles.
Andreas Göpfert zucht als ik hem vraag hoe zijn wijnstreek in zo'n grote bekende bierstaat is terechtgekomen: "Het was een politieke beslissing om ons in deze deelstaat onder te brengen. Maar eigenlijk hebben wij weinig gemeen met Beieren."
Göpfert werkt voor het Haus der Frankenweins, dat Franken als wijngebied beter bekend moet maken in Duitsland en in de wereld: "Geen makkelijke opdracht omdat we nogal een buitenbeentje zijn, met een heel eigen identiteit."
Die identiteit wordt hier voortdurend benadrukt door een grote aandacht voor de tradities en rijke geschiedenis van de streek. Wat je merkt in de vaak middeleeuws aandoende dorpen met prachtige en zorgvuldig gerestaureerde vakwerkhuizen. Heel wat wijngaarden liggen op steile hellingen langs de Main, de op een na langste rivier in Duitsland, die mee zorgt voor het uitzonderlijke microklimaat in Franken.
We onmoeten Sandra Knoll op de vijfhonderd jaar oude stenen brug over de Main in Würzburg. Vandaar neemt ze ons mee naar de wijngaard Würzburger Stein waarin het Weingut am Stein is gelegen, dat ze samen met haar man beheert.
"Geen wijngaard heeft de geschiedenis van Franken meer bepaald dan deze", zegt ze, "Goethe vermeldde de wijn ervan reeds in zijn geschriften. En de eerste verwijzingen ernaar en naar de wijnbouw in Franken komen uit de achtste eeuw, het tijdperk van Karel de Grote. Hij schonk deze en ook andere wijngaarden aan kloosters, die dan zorgden voor de verspreiding van de wijnbouw, net zoals in Frankrijk. Onze wijncultuur is even oud en rijk als de Franse, al is dat minder bekend."
In 1659 gebeurde iets dat tot op vandaag de wijncultuur van Franken beheerst: de eerste gedocumenteerde aankoop van wijnstokken van de silvanerdruif. Silvaner wordt in de rest van de wereld beschouwd als een minderwaardige druif en daarom zelden geteeld, in Franken is dat helemaal anders. "Silvaner Heimat seit 1659" is niet voor niets de officiële slogan van Franken.
"Eénvierde van onze 6.300 hectaren wijngaard is beplant met silvaner", zegt Göpfert, "En bijna de helft van onze silvanerwijnen wordt lokaal gekocht en gedronken. Zelfs in Duitsland, waar de rieslingdruif nog altijd de referentie is, zijn we weing bekend. Laat staan dat we veel silvaner zouden exporteren."
Ten onrechte want hier in Franken leidt de silvaner tot wijnen met een opmerkelijke energie, intensiteit, schakering en expressie.
Dat bewijst onder meer het Weingut Max Müller I in Volkach. Christian Müller, telg van de vierde generatie, legt uit waarom: "Nergens anders in de wereld leidt silvaner tot zulke goede resultaten als hier. In de eerste plaats omdat er nergens anders in de wereld zoveel aandacht voor is. Wij beschouwen het als een topdruif en behandelen haar dan ook als dusdanig. Zo mengen wij geen druiven van verschillende percelen tot één enkele wijn, we maken er verschillende wijnen van, perceel per perceel, zoals in Bourgogne. Want door de verschillen in bodem en microklimaat krijgt wijn van silvaner ook telkens een verschillende expressie."
Na de introductie van de silvanerdruif gebeurde er een halve eeuw later nog iets dat de wijncultuur van Franken blijvend zou bepalen: de invoering van een heel speciale wijnfles met korte hals en ronde buik, de zogenaamde Bocksbeutel.
"De bedoeling was om wijn van Franken een eigen, herkenbare identiteit te geven", zegt Sandra Knoll, "Maar dat zorgde tegelijk voor praktische problemen, zoals de moeilijkheid om deze flessen te stapelen. En in een winkelrek neemt zo'n fles in de breedte algauw de plaats van drie wijnflessen in."
Haar Weingut am Stein heeft de Bocksbeutel dan ook afgeschaft, zeker voor de export: "We waren het beu om het voortdurend over die rare fles te moeten hebben, wij willen over de inhoud praten."
Ook Philipp Luckert van het domein Zehnthof Luckert nam die beslissing: "Ze ziet er kleiner uit dan een gewone wijnfles, terwijl ze nochtans ook 75 centiliter wijn bevat. Bovendien associëren mensen ons met de Mateus Rosé, een Portugese wijn uit het laagste segment die in een gelijkaardige fles wordt verkocht."
Andere topdomeinen, zoals Hans Wirsching en Horst Sauer, houden er ondanks die nadelen toch aan vast.
"We weten dat ze nadelen heeft", zegt Sandra Sauer, dochter van Horst, "Maar we zijn er historisch en emotioneel aan verknocht. En ze onderscheidt ons van andere wijnstreken. Voor ons moet de Bocksbeutel altijd blijven bestaan."
Over de oorsprong van de merkwaardige naam doen vele theorieën de ronde: "De meest populaire theorie is dat de fles gelijkt op de edele delen van een bok. Meer wetenschappelijke bronnen zeggen dat de naam is afgeleid van het Oudduitse Bockesbeutel, een zak voor gebedenboeken. Andere verwijzen naar de vorm van de veldfles waarin wijnbouwers vroeger wijn meenamen tijdens het werk in de wijngaard."
Als we het Weingut Horst Sauer verlaten, zien we het naambordje van de straat waarin het is gevestigd: Bocksbeutelstrasse.
Al koestert Franken haar rijke verleden en tradities, de streek is in deze tijd van klimaatverandering ook verplicht om naar de toekomst te kijken.
"Ondanks de opwarming blijven wij een van de koelste wijnstreken ter wereld, met wijnen die fijn en licht zijn, en weinig alcohol bevatten", zegt Andreas Göpfert, "De wijndrinker verlangt steeds meer naar dat type van wijnen, wat in ons voordeel speelt. Maar de klimaatverandering heeft ook andere gevolgen, zoals de toenemende droogte, en daar krijgen wij mee af te rekenen. We worden dus verplicht om te irrigeren. Met mate natuurlijk, anders krijgen we een te hoge druivenproductie en daar zou de kwaliteit van onze wijnen onder lijden."
Ook de trend naar natuurwijnen wordt in Franken opgepikt. Zo verenigde een aantal wijndomeinen zich in de groep Ethos, die biodiversiteit en ethische waarden in de wijnbouw hoog in het vaandel draagt.
Maar de traditie zullen de wijnbouwers in Franken altijd in ere houden. Hoog boven de Main beklimmen we de trappen van de steile wijnterrassen van Klingenberg. Wijnbouwer Philipp Giegerich toont ons trots een van de authentieke stenen waarmee deze terrassen werden gebouwd."1662" staat erin gegrift.
Meer info op franken-weinland.de en in het boek "Wijnland Duitsland" van Gerd Brabant en Marc Roovers, twee Vlaamse kenners van de Duitse wijn.
Eten en logeren in Franken
De keuken van Franken is huiselijk en landelijk, met veel verse riviervis en lokaal vlees waaronder de onvermijdelijke braadworst. In vele restaurants kan je in openlucht eten, een geliefde bezigheid in Franken. Hotels zijn vaak gevestigd in historische gebouwen en zijn piekfijn onderhouden.
- Meintzinger in Frickenhausen: mooi hotel in een beschermd gebouw uit de achttiende eeuw, geschikt als uitvalsbasis voor de regio
- Gasthaus zum Goldenen Löwe in Sulzfeld am Main: eenvoudige en smakelijke keuken met goede producten
- Vogelsburg in Volkach: hotel-restaurant in een voormalig klooster op een schitterende locatie met spectaculair uitzicht
- Gasthof zum Weissen Lamm in Sommerach: typisch Fränkisch restaurant met comfortabele kamers
- Reisers am Stein in Würzburg: restaurant van het Weingut am Stein, het terras biedt een prachtig zicht op de stad
- Alte Mainmühle in Würzburg: drukbezocht restaurant in Würzburg met goede regionale keuken
- Glouglou in Würzburg: uitstekende wijnbar waar je ook een hapje kan eten
- Stachel in Würzburg: oudste restaurant van Würzburg met een geschiedenis van 600 jaar en een uitgebreide kaart met wijnen uit Franken
- Philipp in Sommerhausen: Michael Philipp is een van de beste chefs van Franken
- Goldner Engel in Laudenbach am Main: hotel-restaurant in een prachtig vakwerkhuis uit de zestiende eeuw
