Wat heeft de paus te maken met Châteauneuf-du-Pape?
De huidige paus heeft er alvast niets mee te maken. Châteauneuf-du-Pape is vandaag gekend als wijndorp in Zuid-Frankrijk èn als geografisch afgebakende appellatie voor volle, krachtige, alcoholrijke wijnen van hoofdzakelijk grenache, syrah en mourvèdre (al of niet aangevuld met andere plaatselijke druivenrassen).
Maar dat de naam letterlijk "nieuw kasteel van de paus" betekent, is geen toeval. Historisch is er wel degelijk een link met het hoofd van de katholieke kerk. Daarvoor moeten we teruggaan tot de veertiende eeuw.
Toen verplaatste paus Clemens V het pauselijke hof van Rome naar Avignon. Er werd al volop aan wijnbouw gedaan in die streek, en plaatselijke bisschoppen hadden dit altijd aangemoedigd. Naar verluidt niet alleen omdat ze miswijn nodig hadden: geestelijken bleken in die tijd grote wijnliefhebbers te zijn. Wijn was vroeger een drank voor de adel en de clerus, het gewone volk dronk bier.
Clemens V werd in 1316 opgevolgd door Johannes XXII, die zich inzette om de wijnbouw verder te verbeteren. Onder zijn bewind raakten de plaatselijke wijnen bekend als "de wijnen van de paus". Het was ook hij die een nieuw kasteel liet oprichten in een dorpje, op twintig kilometer ten noorden van Avignon. Dat dorpje heette Châteauneuf-Calcernier.
Het eerste gedeelte van deze naam ("Châteauneuf") doet vermoeden dat het werd toegevoegd omdat de paus er zijn nieuw kasteel bouwde. Maar volgens historische bronnen bestond deze toevoeging reeds daarvòòr, en verwijst ze naar "Castrum Novum", de versterkte vesting van de bisschop van Avignon uit de elfde eeuw.
Het tweede gedeelte ("Calcernier") verwijst naar de aanwezigheid van een kalkgroeve. Kalk staat bekend als een zeer goede ondergrond voor wijnbouw, en in die tijd al was het bekend dat om die reden de wijnen hier, ondanks het hete Zuid-Franse klimaat, toch fijn en elegant waren. Wat vandaag nog altijd zo is: de wijnen van Châteauneuf-du-Pape behoren tot die zeldzame wijnen die veel kracht en alcohol combineren met veel finesse.
Wellicht kende men toen al de kwaliteit van dit terroir, want 85% van de bewoners bezat wijnstokken, in totaal ruim 300 hectare (volgens een officieel document uit 1344).
Het dorp bleef Châteauneuf-Calcernier heten tot 1893, toen de eigenaar van Château La Nerthe die ook burgemeester was, de naam officieel veranderde naar Châteauneuf-du-Pape, dus lang nadat de pausen al teruggekeerd waren naar Rome. Officieel gebeurde dat om historische redenen, maar het feit dat deze naam de aantrekkingskracht van de plaatselijke wijn vergroot, heeft ongewijfeld een nog grotere rol gespeeld. Ik heb als wijnschrijver geleerd het marketingtalent van wijnbouwers niet te onderschatten.
Vervolgens werd Châteauneuf-du-Pape in 1936 de eerste officiële "appellation controlée" in Frankrijk.
