Zin in een wijn van een eeuw oud?
Op het eiland Madeira worden unieke wijnen gemaakt die als geen andere wijn de tand des tijds kunnen doorstaan.
Op het vulkanische eiland Madeira, 23 op 57 kilometer klein, verloren in de Atlantische Oceaan op 600 kilometer van de Marokkaanse kust, maar toebehorend aan Portugal, wordt een gelijknamige wijn gemaakt die in de wereld zijn gelijke niet kent. Er zijn maar zeven wijnproducenten, waarvan zes met een exportvergunning. Zij verwerken druiven van 1850 hectare wijngaard, waarvan slechts 75 hectare voor de topmadeira's.
Het mag duidelijk zijn: deze madeira's hebben niets te maken met de "keukenmadeira", gekend door Vlaamse huismoeders. Het gaat hier om topwijnen, gegeerd door wijnliefhebbers overal ter wereld, en geveild door beroemde veilinghuizen als Sotheby's en Christie's.
Madeira is onwaarschijnlijk goed bestand tegen veroudering. Hoe ouder hij wordt, hoe meer complexe aroma's hij ontwikkelt: topmadeira is een bedwelmende drank van een onpeilbare diepte. Hij wordt met alcohol versterkt (tot 17 à 22 %) en is zoet (doordat de gisting vroegtijdig stopt). Daarom wordt hij meestal bij kaas, nagerechten of na de maaltijd, als alternatief voor de "pousse-café", geschonken.
Hoe komt het dat hij zo oud kan worden? Omdat madeira volgens een speciaal procédé wordt gemaakt, het resultaat van een toevallige ontdekking. Historisch was Madeira een belangrijke stopplaats voor zeilschepen om proviand in te slaan, op de Oost-Indische route die via Kaap De Goede Hoop naar Indië en China liep. Reeds vanaf de vijftiende eeuw werd de wijn hier versterkt met alcohol, om beter bestand te zijn tegen lange zeereizen. Hij werd ook gebruikt als middel tegen scheurbuik. Toen een lading wijn eens niet geleverd werd op de plaats van bestemming en per ongeluk terugkwam naar Madeira, ontdekten de eilandbewoners dat hij veranderd en verbeterd was. Er kwam zoveel vraag naar dat er een speciale vermelding "Returned Wine" op de flessen werd gezet.
Lange tijd zocht men naar manieren om deze verandering op een minder omslachtige manier tot stand te brengen, bijvoorbeeld door de schommeling van een schip na te bootsen in de wijnkelder. Uiteindelijk kwam iemand op het idee dat de reden wel eens de tocht langs de evenaar kon zijn. Daarop werd de wijn verwarmd in de wijnkelder, en het bleek te kloppen.
Vandaag wordt madeira, na de gisting, nog altijd gedurende minimaal drie maanden verwarmd tot 45 à 55 graden. Nadien brengen de beste soorten nog 20 tot soms zelfs 100 jaar door op houten vaten, die niet volledig gevuld zijn zodat de wijn door het contact met de zuurstof oxideert. Heel dat proces maakt hem zo sterk dat hij de tijd kan trotseren zoals geen andere wijn dat kan. Zelfs als de fles open is.
Het is merkwaardig dat er op het eiland zelf nog altijd vele oude jaargangen te krijgen zijn, terwijl de productie toch uiterst beperkt is. Daar is een verklaring voor. Met de komst van snellere stoom- en dieselschepen en koelsystemen aan boord, verdween de noodzaak voor schepen om in Madeira te stoppen. Daardoor raakte het eiland tussen 1800 en 1950 vergeten door de rest van de wereld, en stapelden de flessen zich op. Pas in 1960 werd het eiland ontsloten door de bouw van een luchthaven, en werd het door het toerisme herontdekt.
Mythische jaargangen zoals in Bordeaux kent madeira niet, het meest bepalend voor de kwaliteit en de prijs is de duur van het verblijf op vat. Door de specifieke vinificatie en opvoeding wordt het (sowieso al kleine) verschil tussen de jaargangen weggeveegd.
Madeira wordt vaak gevraagd voor speciale gelegenheden, zoals verjaardagen. Omdat je met madeira de zekerheid hebt dat de wijn niet ondrinkbaar is geworden.
Proeven van eeuwenoude wijnen.
Er zijn vele verschillende madeira's: van 3 jaar jong (door toprestaurants als "keukenmadeira" gebruikt), over 5 tot 10 en 20 jaar (meestal blends van verschillende oogsten, waarbij het aantal jaren de gemiddelde rijpingsperiode uitdrukt), vervolgens zijn er de de colheita's (wijnen van één oogstjaar met minimum 5 jaar vatlagering), en de top bestaat uit de frasqueira's (wijnen van één oogstjaar met minimum 20 jaar vatlagering).
De meest geteelde druif is de tinta negra mole, een kruising tussen grenache en pinot noir, die voor 85% van de productie instaat. Maar kwalitatief gezien zijn de vier belangrijkste druiven, in volgorde van afnemende zoetheid, de malvasia (of malmsey), boal (of bual), verdelho (niet te verwarren met de Spaanse verdejo) en sercial (of cercial, het best geschikt als aperitief, met een mooie droge toets temidden van de zoetheid).
De fonkelende kleurschakeringen zijn al een lust voor het oog: van kopergeel en goud, over amber en kastanje, naar mahonie en koffie.
Oude madeira's zorgen voor een unieke proefervaring: volledig versmolten, bijzonder complex, krachtig zinderend en nazinderend in de mond, met – typisch voor madeira - die opmerkelijk frisse volatiele zuren die de zoetheid compenseren. Andere typische aroma's zijn chocolade (wat hem tot een prima begeleider van chocoladedesserts maakt), met daarnaast droge specerijen, noten, vruchten op alcohol, boenwas en karamel (al dan niet toegevoegd).
Madeira is geen wijn die je op de gebruikelijke manier drinkt: het is een drank om van te nippen, zoals je dat met sterke drank zou doen. Meestal wordt hiervoor een kleiner glas gebruikt dat zich naar boven toe wat sluit (zoals voor zoete wijn). Jonge madeira wordt gedronken op een temperatuur van 13 à 14°, oudere exemplaren vragen om 15 à 16°.
