Vlaamse wijnbouwers in Zuid-Afrika
In de 17de eeuw introduceerden Europese kolonisten de wijnbouw in Zuid-Afrika. Vandaag zijn er opnieuw Europeanen die naar daar trekken om er wijnbouwer te worden. Wij ontmoetten twee Vlamingen die het avontuur aandurfden.
"Het is verdorie niet makkelijk geweest", zucht Koen Roose (44), hoog op de heuvel waar hij zijn wijndomein Spioenkop uit de grond heeft gestampt. De naam van het domein spreekt tot de verbeelding: Spioenkop is in heel Zuid-Afrika gekend als de plaats waar de Nederlandse "Boeren" slag leverden met de Engelsen.
We zijn in de Elgin vallei, vlak bij de zuidkust van Zuid-Afrika: "Hier waait altijd een zeebries die onze wijnstokken de nodige verkoeling brengt, zodat de wijnen fijn en elegant blijven. Het is precies zo'n plek die ik zocht toen ik naar Zuid-Afrika wilde komen om er wijnbouwer te worden."
Jarenlang voerde hij in België de beste Zuid-Afrikaanse wijnen in, hij was gekend in vele sterrenrestaurants: "Maar de drang om zelf wijn te maken, werd te groot. Voor mijn invoerzaak heb ik dan een gerant gezocht, zodat ze kon blijven bestaan."
Niets wees erop dat deze West-Vlaming ooit in dit wijnavontuur zou belanden: "Ik kom uit een arbeidersfamilie uit de streek van Diksmuide, mijn vrouw Lore is van Roeselare. Ik studeerde af als industrieel ingenieur en stapte in het bedrijfsleven. Ik dronk wel graag wijn en in avondschool volgde ik wijncursussen, als hobby. Daar is de passie begonnen. En begon ik te dromen van een eigen invoerzaak. Maar er zijn zoveel invoerders in België, dus zocht ik een land dat toen nog niet zo bekend was. Toevallig las ik iets over Zuid-Afrika, en dat trok me wel aan. Maar ik wilde er niet aan beginnen zonder ter plaatse geweest te zijn. In 1998 ging ik er met Lore voor de eerste keer naartoe, het was liefde op het eerste gezicht. Ik proefde er ook schitterende wijnen, en uiteindelijk ben ik er twee jaar gebleven, in Stellenbosch, het hart van de Kaapse wijnbouw. Ik werkte er op wijndomeinen en raakte bevriend met wijnmakers. Ik was er gekend als die crazy jonge Belg, die alles over heeft voor zijn passie voor wijn. Na twee jaar kende ik de streek door en door, en kon ik mijn invoerfirma beginnen."
Maar de heimwee naar Zuid-Afrika knaagde: "Ik bleef er van dromen, ik wilde terug. En ik kreeg het aanbod van François Naudé, wijnmaker op het domein L'Avenir, om er een tijd te komen wonen en werken. Mijn vrouw zei me dat zij de zaak perfect een tijd alleen kon leiden. En ik vertrok weer."
Op L'Avenir leerde Koen alles over wijn, van het werk in de wijngaard tot en met de botteling. En toen ontdekte hij een stuk grond van 50 hectare, een vroegere boomgaard in Elgin, die te koop stond: "Natuurlijk had ik wel wat angst om de stap te zetten. Mandela leefde toen nog en iedereen had schrik voor wat er in het land zou gebeuren als hij zou sterven. Maar ik had nog meer angst dat ik op oudere leeftijd zou moeten zeggen: ik heb de kans gehad om mijn droom te verwezenlijken, en ik heb die kans verkeken."
Dus verhuisde Koen met zijn vrouw naar ginder. In 2005 plantten ze de eerste wijnstokken aan, een huis stond er nog niet: "Eerst wilde ik een gebouw waar ik de wijnen kon maken." Die wijnkelder ligt volledig ondergronds zodat de temperatuur koel en constant blijft. Intussen zijn er bijna 20 hectare beplant met wijnstokken.
"Ik wil een nieuwe dimensie geven aan Zuid-Afrikaanse wijnen die de wereld nog nooit gezien heeft", zegt hij.
Hij opent een fles riesling: "Ik had onderschat hoe moeilijk en zwaar het is om een wijndomein uit de grond te stampen. Maar niets gaat boven het euforische gevoel als je het eerste glas van je eigen wijn kan uitschenken."
In dezelfde streek, op amper 6 kilometer van Spioenkop, richtte een andere Vlaming in 2004 zijn wijndomein op: Joris van Almenkerk (40), afkomstig uit een horecafamilie.
Twee jaar eerder waren hij en zijn vrouw Nathalie al verhuisd naar Zuid-Afrika: "We zijn beiden afkomstig uit Oostduinkerke en hebben nog samen in de kleuterklas gezeten. Maar we waren een beetje uitgekeken op onze grijze zee."
Joris was toen 25, had rechten gestudeerd en leerde het vak van wijnbouwer op het wijndomein Mulderbosch, zijn vrouw Nathalie werkte er in de horeca: "Zo hadden we net genoeg om rond te komen."
En toen kregen ze de kans - met de steun van Joris' vader die in Zuid-Afrika een golfterrein uitbaatte - om een oude appelboerderij te kopen in de Elgin vallei, waar de grond ook geschikt bleek te zijn voor wijnstokken.
"Vroeger wou niemand wijn maken in Elgin", zegt Joris, "Het is de koelste streek van Zuid-Afrika, al is ze naar Belgische standaarden nog altijd warm. Maar vandaag zijn de zogenaamde cool climate wines zeer gegeerd. De druiven rijpen dan immers trager, waardoor ze aromatisch expressiever zijn en hun frisse zuren behouden. Nu is Elgin dan ook een van de meest gegeerde wijnregio's in de Kaap."
Joris schreef zich in aan de wijnuniversiteit van Stellenbosch om alles over wijnmaken te leren. In 2009 brachten hij en zijn vrouw hun eerste wijn van sauvignon blanc op de markt, hij kreeg meteen hoge scores op wijnwedstrijden en in wijngidsen: "Dat was voor ons een fantastische start."
Nu hebben Joris en Nathalie 15 hectare wijngaarden en 16 voltijdse medewerkers, vanuit hun domein heb je een prachtig uitzicht over de vallei: "Naar Zuid-Afrikaanse normen zijn we een klein domein, het gaat uiteindelijk maar om 80.000 flessen per jaar. Maar het is hard werk, hoor. Een wijndomein absorbeert letterlijk je hele leven, elke morgen sta ik om half zes op. En je wordt er niet rijk van. Pas sinds twee jaar maken we een beetje winst. Gelukkig hebben we een deel van de vroegere appelboomgaard behouden, we produceren 1 miljoen kilo appels per jaar, vooral bestemd voor de export. Dat is nog altijd onze belangrijkste bron van inkomsten. En van een deel van onze appels maken we cider. Daarnaast maken we ook voor andere wijnbouwers wijn in onze wijnkelder, die eigenlijk te groot is voor onze eigen druivenproductie."
Intussen heeft het koppel twee dochtertjes, die ook tijd en aandacht vragen: "Ja, ik heb wel eens gedacht: als hier morgen een rijke koper voor de deur staat, verkoop ik alles. Maar uiteindelijk zou ik het toch niet doen. Want niets is mooier dan een eigen wijn te maken en die aan andere mensen te laten proeven. Als ik na mijn rechtenstudies advocaat was geworden, had ik altijd met mensen moeten omgaan die in de problemen zitten. Nu ontmoet ik voortdurend mensen die in vakantiestemming zijn en van het leven genieten. En van mijn wijn."
Ik vraag hem of hij België niet mist.
"Vooral het lekkere eten en de leuke cafés", lacht hij, "Maar ik kom drie à vier keer per jaar naar België, om familie en vrienden te bezoeken, maar ook om mijn klanten te ontmoeten. Als ik hier ben, heb ik dan ook elke dag een wijndegustatie of een tasting dinner in een restaurant. Belgen zijn grote wijnliefhebbers, en ze houden ervan de wijnmaker te ontmoeten. Wist je trouwens dat 60% van onze wijnen in België wordt verkocht?"
De wijnen vergeleken
Spioenkop
Aangeplante druiven: sauvignon blanc, riesling en chenin blanc voor witte wijnen, pinotage en pinot noir voor rode wijnen.
Koen Roose heeft alleen voor druivenrassen gekozen die goed gedijen in de koelte van de Elgin vallei. Zijn wijnen zijn fijn en elegant, in een eerder strakke en minerale stijl, met karakter en persoonlijkheid: "Ik wil alleen het type wijnen maken dat ik zelf het liefst drink."
Almenkerk
Aangeplante druiven: chardonnay, sauvignon blanc en viognier voor witte wijnen, cabernet sauvignon, cabernet franc, merlot, malbec, petit verdot en syrah voor rode en rosé wijnen.
Joris van Almenkerk heeft gekozen voor een mix van druiven die koelte, en andere die meer zon nodig hebben. Afhankelijk daarvan heeft hij ze aangeplant op een noordelijke of zuidelijke helling. "Ik ben een fan van bordeauxwijnen, vandaar dat ik ook bordeauxdruiven wilde hebben", zegt hij.
De wijnen van Almenkerk zijn toegankelijk voor een breed publiek en vertonen een mooi evenwicht tussen rijp fruit en frisse zuren, typisch voor de Elgin vallei.
Zuid-Afrika, het oude wijnland van de Nieuwe Wereld
We vergeten het wel eens wanneer we een fles Zuid-Afrikaanse wijn ontkurken: het land kent een zeer lange wijntraditie, overgebracht vanuit Europa. Reeds in 1659 werden hier de eerste wijnen gemaakt. Maar de raciale problemen van het land zorgden ervoor dat de wijnbouw internationaal nooit echt van de grond raakte. Door de afschaffing van de apartheid in het begin van de jaren negentig, en de opheffing van de exportsancties, ging de wereldmarkt plots open.
Vandaag staat Zuid-Afrika aan de spits van de nieuwste ontwikkelingen in de wijnbouw. En door de zwakke munt hebben veel buitenlanders geïnvesteerd in de wijnsector, waardoor knowhow naar het land kwam. Al die factoren kwamen bovenop de grote natuurlijke troef van Zuid-Afrika: een uitzonderlijke ligging en klimaat voor wijnbouw. De Kaapprovincie, waar de wijnbouw zich concentreert, is warm en mediterraan, maar wordt ook afgekoeld door de Atlantische Oceaan in het westen en de Indische in het oosten, waardoor de druiven trager rijpen en de wijnen finesse en aromatische expressie krijgen. In de Nieuwe Wereld is Zuid-Afrika het land waarvan de wijnen de elegante Europese stijl het dichtst benaderen.
