Wijn uit het land van de geuze
Het Pajottenland kent u allicht voor zijn geuze en kriek. Maar wist u dat er ook wijn wordt gemaakt? Wij gingen proeven in deze heuvelachtige streek ten westen van Brussel, die geen erkende wijnstreek is maar het wel wil worden.
Herman Troch (50), eigenaar van domein De Kluizen in Affligem (FOTO), is een pionier van de wijnbouw in het Pajottenland. Hij bottelde in 1999 al zijn eerste 750 flessen, vandaag produceert hij er jaarlijks 14 à 15.000.
"In deze regio werd lang geleden al aan wijnbouw gedaan", vertelt hij, "Die ging in de loop van de tijd echter teloor. Ik vond het een mooi project om ze terug leven in te blazen."
Troch heeft een van de mooiste wijngaarden in Vlaanderen, gelegen binnen de muren van een oud nonnenklooster: "Mijn vader maakte in zijn vrije tijd al fruitwijn. Ik ging tuinbouw studeren en kon als tuinman aan de slag bij de zusters van het klooster. Toen ze verhuisden kreeg ik de kans om de tuin van 2,8 hectare te pachten, en begon het idee te rijpen om wijnbouwer te worden."
De tuin geniet de hele dag lang van de zon en wordt beschermd door de muren errond. In 2006 werd Troch voltijds wijnbouwer: "Tot op vandaag doe ik alles zelf: de wijngaard verzorgen, de wijn maken, de wijn verkopen, bezoekers ontvangen."
Hij maakt witte wijn van onder meer kerner en sauvignon blanc, en rode wijn van frühburgunder, zweigelt en dornfelder: "Net zoals in de rest van Vlaanderen moet je hier druiven aanplanten die geschikt zijn voor een koel klimaat."
Een buitenbeentje is zijn dessertwijn van de Optimadruif die aangetast wordt door de botrytisschimmel die, zoals in Sauternes, de druiven uitdroogt en de suikerconcentratie verhoogt: "Ik ben de enige wijnbouwer in ons land die dit doet."
Een andere pionier is Jurgen Holvast (47), een tuinman en bodemonderzoeker, die in 2001 met een wijndomein begon in Asse. Zijn vader maakte al fruitwijn, maar Jurgen wilde een echte wijngaard. Hij begon met enkele honderden stokken en bezit nu 1,6 hectare: "Maar ik ga dit jaar nog bijplanten tot 2 hectare."
Zijn vinificatie- en stockageruimtes en een klein labo voor analyses heeft hij vlak bij zijn huis eigenhandig gebouwd.
Hij spitst zich toe op schuimwijn van sirius en merzling, twee Duitse druiven die resistent zijn tegen schimmels: "Deze schuimwijn heb ik bewust een Pajotse toets van geuze gegeven door de witte basiswijn te maken in open gisting, zodat de geuzebacterie die in deze streek in de lucht hangt, in de wijn kan doordringen. Nadien gist die witte wijn een tweede keer op de fles, zoals in Champagne."
Het resultaat noemt hij Jurasse, een samentrekking van Jurgen en Asse: "Sinds kort maak ik ook een rosé schuimwijn van pinot noir, en een witte wijn van chardonnay. En binnenkort plant ik pinot meunier aan, zodat ik de drie druiven van Champagne heb."
Holvast is nu een degustatiechalet aan het bouwen middenin de wijngaard: "In juni is de bouw voltooid en kan iedereen mijn wijnen hier komen proeven."
Ook Hendrik Coysman (65) uit Gooik heeft zich gespecialiseerd in schuimwijn volgens de champagnemethode. Hij was de directeur van het bedrijf van Peyo, auteur van de stripreeks De Smurfen, en plantte in 2011 pinot noir en chardonnay aan op 1 hectare, bovenop een heuveltop.
"Pajottenland is voor mij het Toscane van België", zegt hij, "Het glooiende landschap en de wind die de wijnstokken droog blaast, zijn ideaal voor wijnbouw."
Vorig jaar nam hij voor de eerste keer deel aan de verkiezing van beste Belgische wijnen, georganiseerd door de vereniging van Vlaamse sommeliers: zijn "Stuyvenberger", zo genoemd naar zijn domein Stuyvenberg, behaalde meteen de gouden medaille bij de schuimwijnen.
André Dierickx (65) is een bloemenkweker in Opwijk, in het uiterste noorden van het Pajottenland. In 2009 plantte hij zijn eerste wijnstokken aan op een helling van zanderige leemgrond, de bodem die het vaakst voorkomt in het Pajottenland: "Mijn vader maakte fruitwijn, dus wijnmaken zat al in de familie." Hij volgde een opleiding als wijnbouwer-wijnmaker aan het vormingscentrum Syntra. Zijn wijngaard beslaat intussen 1 hectare, beplant met johanniter, pinot gris, cabernet dorsa en merlot.
Dierickx heeft een aantal principes waarvan hij niet afwijkt: "Al mijn wijnen maak ik van één enkele druif, omdat je dan de meest karaktervolle wijnen krijgt. Daarnaast wil ik dat mijn wijnen echt droog zijn, dus met een minimale dosis restsuiker. En ten slotte zweer ik bij een ecologische aanpak. Ik gebruik geen herbiciden of synthetische meststoffen, en insecten bestrijd ik met natuurlijke methodes, zoals netten, roofmijten of planten die de insecten meer aantrekken dan druiven."
Dappersveld in Elingen is het wijndomein van Eric Geyssens, een geneesheer die samen met zijn echtgenote in 2013 de eerste wijnstokken plantte rond hun gerestaureerde boerderij: "Aanvankelijk fokten wij hier dressuurpaarden, maar sinds de economische crisis is dat niet meer rendabel, vandaar dat we ons domein een andere bestemming moesten geven. Omdat ik een groot wijnliefhebber ben, was de keuze snel gemaakt."
Ongeveer gelijktijdig koesterde de horecafamilie Dehandschutter uit het nabijgelegen Gooik ook plannen voor een wijngaard. Zoon Yanick ontpopte zich tot een van de beste sommeliers van het land, en baat het restaurant Sir Kwinten in Lennik uit. Zijn jongere broer Sam volgde een cursus voor wijnbouwer, en plantte achter de feestzaal 't Krekelhof van zijn familie de eerste wijndruiven aan: het domein Woestijn was geboren.
“Vòòr de tijd van Napoleon werd in deze streek veel wijn geproduceerd", vertelt hij, "Zo heet het perceel dat we aankochten Wijngaardbos. En de straat die er langs loopt, is de Wijngaardstraat. Maar toen Napoleon hier aankwam, besliste hij dat wijn enkel uit Frankrijk mocht komen. En daarom liet hij andere wijngaarden, waaronder die van het Pajottenland, vernietigen. Door de industriële revolutie en de bevolkingsexplosie kwam er bovendien meer vraag naar aardappelen en graan, zodat de wijnbouw achteruit boerde. En de bierproductie de overhand kreeg."
De families Geyssens en Dehandschutter beslisten om hun twee wijndomeinen te verenigen. Sam (29) is de verantwoordelijke voor het wijnmaken, hij toont ons de wijnkelder in aanbouw die state-of-the-art zal worden. In plaats van de Duitse schimmelresistente druiven die je in Vlaanderen vaak tegenkomt, werd hier uitsluitend gekozen voor klassieke rassen als pinot blanc, pinot gris, pinot noir, chardonnay, riesling en gamay: "Wij zijn ervan overtuigd dat het Pajottenland even geschikt is voor wijn als de erkende wijnstreken in Vlaanderen", zegt Sam.
Ook Jos Sluys, een boerenzoon uit deze streek die fortuin maakte als ondernemer, gelooft in Pajotse wijnbouw: achter het historische Kasteel van Saffelberg, dat hij gerestaureerd heeft, liet hij vorig jaar een wijngaard van 60 are aanleggen. Danny Van den Hove en Pieter Gettemans, streekgenoten met ervaring in het maken van wijn, zijn er verantwoordelijk voor. "Wij kozen voor de minder bekende druiven johanniter, souvignier gris en monarch, omdat die volgens ons het best aansluiten bij de bodem en het klimaat van het Pajottenland", zeggen ze, "Door hun resistentie tegen schimmels laten ze ons bovendien toe om zo biologisch mogelijk te werken."
De eerste wijnen worden verwacht in 2022. En zullen dan ongetwijfeld geschonken worden in het restaurant Popelier, dat ook eigendom is van Sluys en recht tegenover de wijngaard ligt.
Geuze en kriek blijven in Pajottenland prominent op de drankenkaarten staan. Maar binnenkort niet meer alleen.
Kan Pajottenland een erkende wijnstreek worden?
Ons land bevindt zich net buiten de geschikte klimaatzone voor kwaliteitswijn. Maar met de klimaatopwarming begint die grens te verschuiven. De Europese Unie heeft ons land alvast als wijnland erkend, en drie Vlaamse wijnstreken kregen een officiële Beschermde Oorsprongsbenaming, vergelijkbaar met de "appellation protégée" in Frankrijk: Hageland en Haspengouw in Limburg, en Heuvelland in West-Vlaanderen. Ook Vlaamse schuimwijn kreeg zo'n beschermde benaming: Vlaamse Mousserende Kwaliteitswijn. Daarnaast is er een Beschermde Geografische Aanduiding die aan minder strenge eisen moet voldoen: Vlaamse Landwijn. Om zo'n benaming op de fles te mogen vermelden, moet een wijn elk jaar een kwaliteitscontrole ondergaan: een chemische analyse door de FOD Economie, en een proef waarbij de wijn door een jury wordt beoordeeld op smaak, geur, kleur en helderheid. De Pajotse wijnbouwers weten dus wat hen te doen staat om erkend te worden.
