Niet alleen port in Portugal
Portugal is minder bekend als wijnland, maar daarom niet minder boeiend. En er wordt méér dan port gemaakt.
Jarenlang was Portugal alleen bekend om zijn port. Rode en witte wijnen werden vòòr de Anjerrevolutie van 1974 gemaakt door coöperaties die de wijndruiven van arme boeren vergistten tot bulkwijn. Maar na het einde van de dictatuur kwam de export terug op gang. En vooral sinds 1986, toen Portugal toetrad tot de Europese Gemeenschap, hebben de Portugese wijnbouwers veel inspanningen gedaan om de kwaliteit van hun wijnen te verbeteren.
Toch heeft het land nog lang de reputatie gehad typisch zuiderse wijnen te maken: rustiek, breed, weelderig, alcoholrijk. Finesse en elegantie waren geen termen waarmee je Portugese wijnen associeerde. En nochtans klopt dat niet: inlandse druivensoorten zoals de touriga nacional zorgen voor veel zuren en tannines in de wijn, waardoor hij nooit zwoel en zwaar wordt.
Dat Portugal niet meteen mee was met de moderne evoluties in de wijnwereld, heeft ook een gunstig gevolg gehad: terwijl andere landen (vooral die van de Nieuwe Wereld) zich op de internationaal gekende druivensoorten stortten, heeft Portugal zijn rijkdom aan inlandse soorten behouden. Naast de intussen bekende touriga nacional, zijn er tientallen andere exotisch klinkende namen als antao vaz, arinto, bical, loureiro, malvasia, tinta roriz (de Portugese tempranillo), periquita, trincadeira, touriga francesa, tinta amerela, tinta barroca, tinta pinheira, tinto câo, en zo zou je nog een tijdje kunnen doorgaan. Weinig kleine wijnlanden brengen zoveel verschillende wijnstijlen voort als Portugal: van de frisse parelende vinho verde tot de donkere kruidige port, en alle variaties daartussen. Dat heeft niet alleen te maken met de druivensoorten, ook met de ondergrond die varieert van graniet en leisteen in het noorden tot klei en zand in het zuiden. Ook het klimaat verandert: aan de kusten zorgt de zeewind voor een koeler klimaat, terwijl het binnenland warmer en droger is. In Portugal kan letterlijk overal wijn gemaakt worden: van noord tot zuid en van west tot oost. Het doet denken aan Italië, eveneens een land met bijzonder veel variatie en veel lokale wijntradities die bewaard zijn gebleven.
Maar commerciële port en halfzoete merkwijn als Mateus Rosé (naar verluidt de lievelingswijn van Saddam Hoessein) hebben de reputatie van Portugal geen goed gedaan. Ook de licht parelende vinho verde, een Portugese specialiteit met het imago van een vakantiewijntje, lijdt daaronder. Nochtans zijn er vandaag producenten (zoals Quinta do Ameal) die er een mooie, zuivere en mineralige wijn van maken.
Onder de rode wijnen was Dao lange tijd de enige naam die buitenlandse toeristen kenden: als een rustieke, alcoholrijke wijn die veel te warm werd geschonken in het plaatselijke restaurant, en alleen in vakantiestemming kon geapprecieerd worden. Ook daarin is verandering gekomen, onder impuls van enkele producenten (zoals Quinta de Cabriz) die aantonen dat je in deze appellatie (met zijn ondergrond van graniet) schitterende wijnen kan maken, die bovendien goed kunnen verouderen.
Dat geldt ook voor de vallei van de Douro, bakermat van de port. De rode wijnen hebben hier de reputatie zwaar en alcoholisch te zijn (niet helemaal ten onrechte, want vroeger werden ze gemaakt van het "afval" van de portproductie). Maar vandaag zijn de beste wijnen er juist fijn en elegant, met veel zuren. Dat heeft te maken met de steile hellingen van leisteen en graniet waarop de druivenstokken groeien, maar ook met het grote verschil tussen dag- en nachttemperaturen, waardoor de druiven trager rijpen en een grotere aromatische complexiteit ontwikkelen. In dat opzicht gelijkt Portugal op Sicilië: beide zijn zeer zuidelijk gelegen, en daarom trek je al snel de conclusie dat de wijnen er zuidelijk van aard zijn. Maar in bepaalde wijngaarden, en vooral in hoger gelegen gebieden, is de temperatuur er frisser dan je denkt, en zijn de wijnen bijgevolg fijner en "noordelijker" dan je denkt.
De Portugese streek die in de wijnwereld het meest "trendy" is geworden, is trouwens zeer zuidelijk gelegen: Alentejo, vlakbij de toeristische kuststreek Algarve. Dit is een droog en warm gebied, tegelijk arm en dunbevolkt (één derde van de oppervlakte van Portugal wordt er bewoond door 6% van de bevolking). Traditioneel hebben hier alleen olijfbomen en kurkeiken (die de hitte kunnen doorstaan) voor een inkomen gezorgd. Daar is nadien de wijnbouw bijgekomen. In een minimum van tijd heeft Alentejo zich opgewerkt als leverancier van kwalitatief hoogstaande wijnen. Zelfs Lafite Rothschild uit Bordeaux heeft hier geïnvesteerd. Arm en warm, en toch de voortrekker van de vernieuwing. Er zijn geen zekerheden in de wijnwereld.
